2.3.2.6. Competentie zelfbewustzijn
2.3.2. Verdieping per competentie
8 minuten
Algemene doelstelling competentie zelfbewustzijn
De competentie zelfbewustzijn gaat over hoe een student zich leert verhouden ten opzichte van duurzaamheidsuitdagingen. Hierbij leert de student reflecteren over de eigen unieke rol in de samenleving, zijn/haar acties te motiveren en te evalueren en om te gaan met zijn/haar emoties en verlangens. Deze competentie vormt een belangrijke basis voor de andere competenties en heeft invloed op het persoonlijk engagement van de student voor een duurzame samenleving.
De competentie zelfbewustzijn, een cluster van kennis, vaardigheden en attitudes
De zelfbewustzijn competentie is een cluster van:
- Kennis: zoals zelfkennis.
- Vaardigheden: zoals zich weerbaar kunnen opstellen, eigen waarden aanvoelen, een eigen visie op de wereld ontwikkelen, zich engageren voor een duurzame samenleving.
- Attitudes: zoals openstaan voor de eigen emoties.
De zelfbewustzijn competentie verder ontleed
Hoewel de interpersoonlijke en normatieve competenties inherent gerelateerd zijn aan persoonlijke ontwikkeling, toont het onderzoek van Wiek et al. (2011) aan dat het curriculum slechts heel beperkt gericht is op de ontwikkeling van de emotionele, psychologische en spirituele capaciteiten van studenten om zich bezig te houden met wereldverandering. Enkele jaren later voegde Rieckmann (2018) daarom zelfbewustzijn als competentie toe aan de lijst van duurzaamheidscompetenties. Hij beschrijft het als "het vermogen om te reflecteren op de eigen rol in de lokale gemeenschap en (mondiale) samenleving, zijn/haar acties te evalueren en verder te motiveren, en kunnen omgaan met zijn/haar gevoelens en verlangens." Met andere woorden: om de wereld buiten zichzelf te kunnen veranderen, moeten studenten ook een persoonlijke en emotionele groei doormaken.
Daarom moeten studenten gevormd worden in:
- Emotionele en psychologische weerbaarheid tegen crisis, onzekerheid en volatiliteit. Dat is nodig om op lange termijn betrokken te blijven bij complexe onderwerpen. Bij hardnekkige duurzaamheidsuitdagingen komen vaak emoties als angst, overweldiging, hopeloosheid, verdriet en woede voor bij studenten. Deze mogen niet verlammend werken maar moeten net de motivatie zijn, naast bewondering en schoonheid, om situaties, (machts)relaties, systemen … te willen veranderen.
- Socio-emotionele en relationele vaardigheden die nodig zijn voor samenwerking, betrokkenheid van meerdere belanghebbenden en belangenbehartiging. (gerelateerd aan de interpersoonlijke competentie).
- Het duidelijk aanvoelen van hun eigen waarden en hun persoonlijke drive. Dit kan ook tot uiting komen in hun professionele pad en levensstijlkeuzes (gerelateerd aan de normatieve competentie).
- Het ontwikkelen van een persoonlijke visie op hoe een duurzame wereld er voor hen uitziet.
Podcast met Matthias Lievens van KU Leuven: rol van de docent bij het aanwakkeren van engagement bij studenten:
Omgaan met weerstand
Het kan ook zijn dat je als docent in aanraking komt met studenten (en in bepaalde omstandigheden ook collega-docenten) die weerstand vertonen voor het thema duurzaamheid. Er zijn verschillende redenen waarom weerstand kan ontstaan, een voorbeeld is uit angst voor verandering.
Indien je als docent hiermee te maken krijgt, kan het interessant zijn dit expertendebat (duurt iets langer dan 1 uur) te bekijken dat focust op het thema ‘weerstand voor duurzaamheid' binnen het hoger onderwijs en strategieën aanreikt om hiermee om te gaan. Hoe ontstaat weerstand? Moet je weerstand vermijden? Welke rol en invloed heb je hier als docent op? Hoe ontwerp je een strategie om in je eigen lespraktijk met weerstand om te gaan?
Enkele concreet geformuleerde leerdoelstellingen voor de competentie zelfbewustzijn
De student:
- kan luisteren naar de eigen emoties en omgaan met conflict en moedeloosheid;
- kan kwetsbaarheid zien en er gepast op reageren;
- kan de eigen veerkracht ontwikkelen wanneer hij/zij wordt geconfronteerd met mogelijk overweldigende duurzaamheidskwesties.
Enkele geschikte werkvormen
Volgende voorbeelden van werkvormen kunnen je inspiratie bieden om werk te maken van de competentie zelfbewustzijn
De competentie zelfbewustzijn kan bij duurzaamheidseducatie in ongeveer alle werkvormen verweven worden via reflectievragen of kleine oefeningen, hierbij een aantal voorbeelden. Kies 1 werkvorm die je interesse opwekt, je kan later altijd teruggrijpen naar deze pagina als je met de competentie zelfbewustzijn in je lespraktijk aan de slag gaat.
Reflecteren over veranderend zelfbewustzijn tijdens duurzame leerprocessen
|
Eenvoudige creatieve oefeningen in zelfbewustzijn
|
2. Het opleidingsonderdeel Science & sustainability - KU Leuven
In volgende filmpje vertellen de docenten van het vak Science & sustainability hoe ze werk maken van de competentie zelfbewustzijn.
Concrete toepassingen van de zelfbewustzijn competentie
Kies 1 case die je interesse opwekt.
Eigen inzet en zelfreflectie bij CSL project OPO KU Leuven (Wordt verwacht)
|
Moderne Engelstalige letterkunde OPO UGent
|
Zelf aan de slag
Vragen uit het notitieboek:
- Formuleer een leerdoelstelling voor de competentie zelfbewustzijn gekoppeld aan de duurzaamheidsuitdaging die je koos.
- Hoe geef je extra aandacht aan emoties? Hoe zet je in op weerbaarheid?
- Hoe bied je ruimte aan studenten om hun eigen waarden en persoonlijke visie op de wereld te vormen en te expliciteren? Welke werkvormen kan je hiervoor gebruiken?
Deze reflectievragen kunnen je verder helpen bij de uitwerking van je praktijk.
- Hoe leren studenten dat emotionele betrokkenheid mag?
- Hoe krijgt studenten inzicht in de emoties en gevoelens die duurzaamheidsvraagstukken bij hen oproepen?
- Op welke manier moedig je studenten aan om naar hun emoties te luisteren en ze te gebruiken als een manier om een dieper inzicht te krijgen in problemen en situaties?
- Hoe creëer je een atmosfeer van respect en openheid voor emoties en gevoelens?
- Op welke manier bied je studenten de ruimte om hun eigen waarden in hun persoonlijk leven en hun eigen visie op de wereld te onderzoeken? Hoe geef je daarbij de ruimte om erover in gesprek te gaan?
- Hoe vermijd je dat lessen over duurzaamheiduitdagingen verlammend werken? Hoe bied je perspectief en positiviteit? Laat je studenten bijvoorbeeld ook kennismaken met oplossingsrichtingen, nieuwigheden en opportuniteiten voor de toekomst?
- Inleiding
-
Hoofdstuk 1
- 1.1. Wat is duurzaamheid voor jou?
- 1.2. Goed leven met respect voor de natuur
- 1.3. Een waaier aan denkkaders
- 1.4. Duurzaamheid – geen eenduidig verhaal
- 1.5. Duurzaamheid: begripsbepaling
- 1.6. Duurzaamheid– een tijdlijn
- 1.7. Complexe duurzaamheidsuitdagingen – enkele invalshoeken
- 1.8. Hoe sterk is je duurzaamheidsreflex in het dagelijkse leven?
- 1.9. Besluit: rol én impact van onderwijs?
-
Hoofdstuk 2
- 2.1. Duurzaamheid in een opleiding/opleidingsonderdeel
- 2.2. Onderwijzen OVER duurzaamheid
- 2.3. Onderwijzen VOOR duurzaamheid
- 2.4. Duurzaamheidscompetenties evalueren
- 2.5. Werken aan duurzaamheid op opleidingsniveau
- Hoofdstuk 3
- Bronnenlijst