2.3.2.3. Anticipatorische competentie
2.3.2. Verdieping per competentie
15 minuten
Algemene doelstelling anticipatorische competentie
We willen dat studenten zich ook kritische vragen stellen over de toekomst, en hoe deze best zou evolueren in het belang van duurzaamheid. Ze leren hiervoor toekomstscenario’s op te zetten. Ook hier zijn beslissingen onmiskenbaar waardegebonden.
De anticipatorische competentie, een cluster van kennis, vaardigheden en attitudes
De anticipatorische competentie is een cluster van:
- Kennis: zoals kennis over het verleden, de trends, de nieuwigheden die je helpen de toekomstscenario’s in te vullen.
- Vaardigheden: zoals kritisch en creatief denken.
- Attitudes: zoals zich flexibel opstellen en nieuwsgierig zijn.
De anticipatorische competentie verder ontleed
Ons verleden en de keuzes die we vandaag maken, beïnvloeden de toekomst waarin we zullen leven. De oplossingen van vandaag kunnen de problemen van morgen zijn. De anticipatorische competentie gaat dan ook over het anticiperen op een toekomst waarnaar we willen evolueren in het kader van duurzaamheid.
Voor we over de toekomst kunnen nadenken, moeten we het systeem begrijpen (via systeemdenken). Het uiteindelijke doel is heel brede maar toch gedetailleerde toekomstbeelden met betrekking tot duurzaamheidsuitdagingen collectief analyseren, evalueren en invullen. Analyseren gaat over het begrijpen en voorstellen van de structuur, kerncomponenten en dynamieken. Evalueren gaat over vergelijkende vaardigheden met betrekking tot verschillende scenario’s. Invullen verwijst naar creatieve en constructieve vaardigheden die hiervoor nodig zijn.
Hoe verder de toekomst ligt die we willen verbeelden, hoe onzekerder die toekomst is. Een belangrijk aspect van de anticipatorische competentie is dus ook het begrijpen van en leren omgaan met onzekerheid.
Methoden van toekomstonderzoek maken de toekomst tastbaar zodat impacts en actiemogelijkheden voor de lange termijn meer tastbaar en relevant worden. Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen 4 toekomsten (Bol, E., 2014): ‘een probable future’ (toekomst gelinkt aan het verleden en het heden), een ‘plausible future’ (toekomst gelinkt aan nieuwe ontwikkelingen), een ‘possible future’ (toekomst gelinkt aan nieuwe combinaties en ideeën) en een ‘preferable future’ (toekomst waarin we graag zouden leven). In de werkvormen die we in dit leerpad aanreiken, focussen we ons op het ontwerp van de preferable future, deze definiëren we natuurlijk als een duurzame toekomst.
Tips
⇒ Envisioning
‘The future…is an act of the imagination’
Terwijl scenarioplanning en -voorspelling manieren zijn om naar de trends te kijken die we in het heden waarnemen en deze naar de toekomst te extrapoleren, creëert het (en)visioningproces een collectieve ideale toekomst (een gewenste toekomst). Meerdere duurzaamheidsdenkers spreken hun voorkeur uit voor (en)visioning in het onderwijs, om zo naar de toekomst te kijken die we ‘willen’ (desired future) in het kader van duurzaamheid. Meer info
⇒ 3 horizons
3 horizons is een veelgebruikt framework en wordt vaak gebruikt in werkvormen voor toekomstdenken. In hoofdstuk 3 van deze leermodule bijvoorbeeld, wordt het model gesitueerd in een context van toekomstdenken rond hogere onderwijsinstellingen (zie 3.3.3.7 Three Horizons Framework).
Kate Raworth licht het toe:
Enkele concreet geformuleerde leerdoelstellingen voor de anticipatorische competentie
De student:
- kan verschillende toekomstscenario’s uitzetten en mogelijke effecten van verschillende scenario's overwegen en evalueren;
- kan de nodige stappen (analyseren, evalueren en invullen) identificeren om gewenste en mogelijke toekomstige scenario’s uit te zetten;
- erkent relaties tussen het verleden, het heden, de nabije en de verre toekomst.
Enkele geschikte werkvormen
1. Volgende voorbeelden van werkvormen kunnen je inspiratie bieden om werk te maken van de anticipatorische competentie:
In onderstaand schema zie je hoe je de verschillende werkvormen t.o.v. elkaar kan positioneren.
Kies 1 werkvorm die je interesse opwekt, je kan later altijd teruggrijpen naar deze pagina als je met de anticipatorische competentie in je lespraktijk aan de slag gaat.
Algemeen ondersteunende werkvormen die creatief denken aanwakkeren
|
Algemeen ondersteunende werkvormen die informatie sprokkelen
|
Werkvormen die inzetten op het analyseren van de informatie: de analysefase
|
Werkvormen waarin toekomstbeelden ontwikkeld worden: de ontwikkelfase
|
Werkvormen waarin plannen en strategieën voor die toekomst worden uitgedokterd: de strategiefase
|
2. Het opleidingsonderdeel Science & sustainability - KU Leuven
In volgende filmpje vertellen de docenten van het vak Science & sustainability hoe ze werk maken van de anticipatorische competentie.
Concrete toepassingen van de anticipatorische competentie
Kies 1 case die je interesse opwekt.
Future perspectives for dairy farms in Flanders Duurzaamheidsuitdaging binnen een honours programme Ecocampus/KU Leuven
|
Zelf aan de slag
Vragen uit het notitieboek:
- Formuleer een leerdoelstelling voor de anticipatorische competentie gekoppeld aan de duurzaamheidsuitdaging die je koos.
- Kijk naar de toekomst van verschillende aspecten en onderdelen van je duurzaamheidsuitdaging: welke wil je in je lespraktijk aan bod laten komen?
- Hoe kan je samen met je studenten dromen over die toekomst? Welke werkvorm is hiervoor geschikt? Wat zijn de randvoorwaarden?
Deze reflectievragen kunnen je verder helpen bij de uitwerking van je praktijk:
- Hoe worden studenten aangemoedigd om hun ogen te richten op de duurzame toekomst in verband met de duurzaamheidsuitdaging?
- Hoe worden studenten gestimuleerd om verbanden te zien tussen verleden, heden en toekomst van de duurzaamheidsuitdaging?
- Hoe worden studenten gestimuleerd om te zoeken naar alternatieve ontwikkelingen en veranderingen voor de toekomst van de duurzaamheidsuitdaging?
- Op welke manier is er aandacht bij studenten voor het beperken van toekomstige risico’s?
- Hoe onderzoeken studenten trends rond de duurzaamheidsuitdaging, en de impact die deze kunnen hebben op de toekomst?
- Op welke manier stimuleer je studenten om te leren dromen?
- Hoe leer je studenten met onzekerheid omgaan?
- Inleiding
-
Hoofdstuk 1
- 1.1. Wat is duurzaamheid voor jou?
- 1.2. Goed leven met respect voor de natuur
- 1.3. Een waaier aan denkkaders
- 1.4. Duurzaamheid – geen eenduidig verhaal
- 1.5. Duurzaamheid: begripsbepaling
- 1.6. Duurzaamheid– een tijdlijn
- 1.7. Complexe duurzaamheidsuitdagingen – enkele invalshoeken
- 1.8. Hoe sterk is je duurzaamheidsreflex in het dagelijkse leven?
- 1.9. Besluit: rol én impact van onderwijs?
-
Hoofdstuk 2
- 2.1. Duurzaamheid in een opleiding/opleidingsonderdeel
- 2.2. Onderwijzen OVER duurzaamheid
- 2.3. Onderwijzen VOOR duurzaamheid
- 2.4. Duurzaamheidscompetenties evalueren
- 2.5. Werken aan duurzaamheid op opleidingsniveau
- Hoofdstuk 3
- Bronnenlijst